ΡΕ- ΑΛΕΞΗΣ: Ο ΚΥΠΡΙΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

«έβαλαν οι χωριάτες καπετάνους (..) και εις το Λευκόνοικον Ρήγαν Αλέξην...»

Λεόντιος Μαχαιράς

 Τη σπουδαία Επαναστατική μορφή του Κύπριου Αλέξη «Ρε», ενός  ιπποκόμου που τέθηκε επικεφαλής μιας από τις πρώτες, μεγαλύτερες και βαθύτερες επαναστάσεις δουλοπάροικων στη μεσαιωνική Ευρώπη παρουσιάζουμε σήμερα μέσα απ' το παρακάτω άρθρο μας.

Μια ιδιαίτερα αξιόλογη αλλά όχι και τόσο γνωστή μορφή της περιόδου της φραγκοκρατίας (1192-1489 μ.Χ.)  ήταν ο Κύπριος δουλοπάροικος και επαναστάτης Αλέξης, που αποκαλέστηκε Ρε-Αλέξης (= βασιλιάς Αλέξης). Υπήρξε ο ηγέτης επανάστασης των Κυπρίων χωρικών και δουλοπαροίκων κατά των Φράγκων κυριάρχων. Βασική πηγή για το Ρήγα Αλέξη (ή Ρε-Αλέξη) και το κίνημά του είναι ο Κύπριος Μεσαιωνικός χρονοφράφος Λεόντιος Μαχαιράς. Από τον Μαχαιρά έχουμε, λοιπόν, συγκεντρωμένα μερικά στοιχεία για τον Αλέξη: ήταν χωριάτης, και μάλιστα δουλοπάροικος, καταγόταν από το χωριό Κατωμηλιά (πιθανώς το σημερινό χωριό Μια Μηλιά, κοντά στη Λευκωσία, ή τη Μηλιά Αμμοχώστου) και βρισκόταν στην υπηρεσία του βασιλιά ως μέλος του σώματος των αγγελιοφόρων του. Στη θέση αυτή φαίνεται πως είχε υπηρετήσει μέχρι το 1426, χρονιά σοβαρότατων γεγονότων στην Κύπρο. Τη χρονιά αυτή είχαν εισβάλει στο νησί από την Αίγυπτο οι Σαρακηνοί (Μαμελούκοι), είχαν κατανικήσει το στρατό του βασιλιά Ιανού σε μεγάλη μάχη στη Χοιροκοιτία, είχαν μάλιστα πιάσει αιχμάλωτο και τον ίδιο το βασιλιά, και είχαν λεηλατήσει το μεγαλύτερο μέρος του νησιού, περιλαμβανομένης της Λευκωσίας. Τον ίδιο χρόνο είχε εκδηλωθεί και το κίνημα του Αλέξη, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε, όπως φαίνεται, το χάος από την αποδιοργάνωση του βασιλείου, που ακολούθησε την ήττα στη Χοιροκοιτία, τις λεηλασίες των Σαρακηνών και την απουσία του ίδιου του βασιλιά Ιανού, που είχε μεταφερθεί αιχμάλωτος στο Κάιρο, από όπου επέστρεψε τον επόμενο χρόνο, αφού εξαγόρασε την ελευθερία του. Το κίνημα του λαού εκδηλώθηκε αφού αναχώρησε από το νησί το φουσάτο των Σαρακηνών, και τούτο θα πρέπει να ήταν οργανωμένο αλλά και θα πρέπει να είχε ευρεία απήχηση στις μάζες, αφού οι επαναστάτες κατόρθωσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλο μέρος της Κύπρου, περιλαμβανομένων και σημαντικών αστικών και αγροτικών κέντρων, και να διορίσουν δικούς τους διοικητές στη Μόρφου, Λεμεσό, Λεύκα, Περιστερώνα, Ορεινήν και, βέβαια, στο Λευκόνοικο. Στο Λευκόνοικο βρισκόταν όπως φαίνεται, το αρχηγείο του Αλέξη, ο οποίος ανακηρύχθηκε από τους επαναστάτες βασιλιάς (ρήγας), ‘‘και όλοι οι χωργιάτες εδόθησαν εις την πόταξίν του’’, όπως γράφει ο Μαχαιράς. Φαίνεται ότι η επανάσταση είχε επιβληθεί στην ύπαιθρο. Όσο για τις πόλεις με την ισχυρή οχύρωση και τις δυνατές φρουρές, η μεν Αμμόχωστος δεν ανήκε τότε στο βασίλειο της Κύπρου αλλά ήταν ήδη κατειλημμένη από τους Γενουάτες από το 1373, η Κερύνεια ήταν πολύ ισχυρή και σε αυτήν είχαν καταφύγει οι ευγενείς από πριν, όταν οι Μαμελούκοι έφτασαν μέχρι τη Λευκωσία, η Λεμεσός βρισκόταν ήδη στα χέρια των επαναστατών, και η Πάφος είχε και αυτή καταληφθεί από κάποιον Σφόρτζα, Ιταλό μισθοφόρο, ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει εκεί δικό του βασίλειο με τη βοήθεια Ισπανών και μερικών Κυπρίων. Δεν είναι σαφές αν και η Λευκωσία, που λίγο πιο πριν είχε καταληφθεί και λεηλατηθεί από τους Μαμελούκους, είχε πέσει και αυτή στα χέρια των επαναστατών. Θα πρέπει, βέβαια να δόθηκαν μάχες μεταξύ επαναστατών και Φράγκων κυριάρχων, όμως οι πηγές απέφυγαν να δώσουν λεπτομέρειες. Μιλά όμως και για το άνοιγμα των αποθηκών που πρέπει να βρίσκονταν στα μεγάλα τσιφλίκια των αρχόντων, από τις οποίες πήραν τα κρασιά, τα σιτηρά, τη ζάχαρη και όλα τα άλλα. Μιλά ακόμη ο Μαχαιράς για φουσάτον του Ρε-Αλέξη, δηλαδή για στράτευμα, πράγμα που φανερώνει ότι το κίνημα είχε καλά οργανωθεί και οι επαναστάτες είχαν οργανώσει δικό τους στρατό.!!

   Σύμφωνα με τον ιστορικό Κ. Γραικό, η επανάσταση ανέδειξε κεντρικό επαναστατικό συμβούλιο, μοίρασε τη γη των φεουδαρχών στους δουλοπάροικους, ενώ οι απόθηκες των ευγενών λεηλατήθηκαν και τα προϊόντα (κρασιά, ζάχαρη, σιτηρά) πέρασαν στα χέρια του ξεσηκωμένου λαού.

  Οι Φράγκοι κυρίαρχοι, προκειμένου να καταστείλουν την επανάσταση του Αλέξη, επιστράτευσαν το Φρε Άγγελον του Σπιταλλίου, δηλαδή τον αρχηγό του ομώνυμου Τάγματος των Ιωαννιτών που έδρευε στην Κύπρο, καθώς και τον Αντωνίε τα Μιλά (Μιλάνο), πράγμα που φανερώνει ότι ζητήθηκε ξένη βοήθεια, συνεπώς η επανάσταση είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις ώστε από μόνες τους οι δυνάμεις του βασιλείου δεν ήταν σε θέση να την αντιμετωπίσουν.! Εξάλλου η επανάσταση δεν πνίγηκε στο αίμα παρά μόνο ύστερα από 10 περίπου μήνες. H αντιμετώπιση των επαναστατών επετεύχθη με το στράτευμα του βασιλείου και με τη βοήθεια Ευρωπαίων ηγεμόνων, που καταθορυβήθηκαν επειδή θεώρησαν τις εξελίξεις στην Κύπρο σαν κακό παράδειγμα προς μίμηση στη φεουδαρχική Ευρώπη. Αξιοσημείωτο το ότι ήταν η πρώτη φορά όπου  ένας χωριάτης γίνεται βασιλιάς, οι δούλοι επαναστατούν , παίρνουν την εξουσία και μόνο με εξωτερική βοήθεια καταφέρνει η άρχουσα τάξη να ανακτήσει τον έλεγχο!

Οι Φράγκοι αφού κατάφεραν να εξοντώσουν το οργανωμένο επαναστατικό κίνημα του Ρε-Αλέξη συνέχισαν τη πολιτική της βαρύτατης φορολογίας που εφάρμοζαν όλα αυτά τα χρόνια με τους Κυπρίους να πληρώνουν για τη συντήρηση του στρατού που τους κρατούσε υπόδουλος ενώ συνέχισαν και οι απάνθρωπες τιμωρίες των Φράγκων εις βάρος των Κυπρίων 

 Η Κυπριακή και Ελλαδική ιστοριογραφία δεν έχει μέχρι τώρα ερευνήσει αρκετά και σε βάθος την προσωπικότητα του Ρε-Αλέξη και την εποχή του, καθώς και τα αίτια και τη φύση των αντιδράσεων των διαφόρων κοινωνικών τάξεων του κυπριακού λαού στο κίνημά του. Σ' αυτό φταίει σε κάποιο βαθμό και η πενιχρότητα των σχετικών πηγών.

Η εξέγερση του Ρε Αλέξη αποτελεί –παρότι άγνωστη- μια μοναδική σελίδα στην ιστορία της Κύπρου. Ο λαός ξεσηκώθηκε ενάντια στο ξένο δυνάστη, στην πανίσχυρη Λατινική Εκκλησία και στους ευγενείς μεγαλοαστούς επιχειρώντας να ανατρέψει την ακλόνητη κοινωνική τάξη της φεουδαρχίας που κυριαρχούσε σε όλο το γνωστό τότε κόσμο. Ήταν σίγουρα απίθανο να εδραιωθεί μια τέτοια επανάσταση, αφ’ ενός γιατί αργά ή γρήγορα θα ερχόταν αντιμέτωπη με τα συνασπισμένα φεουδαρχικά κέντρα της Ευρώπης και της Μεσόγειου. Αφ’ ετέρου ήταν μια επανάσταση με στόχους και όραμα που ερχόνταν από το πολύ μακρινό μέλλον, πολύ μπροστά από την εποχή της για να στεριώσει. 

 «Από δω και μπρος

                             Ρε θάναι ο λαός σκλαβωμένος

                             ή λεύτερος

                             Σιωπή

                             Περνάει ο Ρε λαός»

Θά θελα να ζω εκείνη την εποχή, θάθελα νάμουν οπαδός του Αλέξη», λέει και επαναλαμβάνει, τονίζοντας μια-μια τις λέξεις, ο «Γιατρός» Βάσος Λυσσαρίδης.